Manuel Larramendi
Zein da Larramendiren garrantzia?
Manuel Larramendi pertsonaia ezkutatua eta ezezaguna izan da, oro har, euskal jendearentzat; zer esanik ez Euskal Herritik kanpo. Hainbat arrazoik eragin du baztertze edo ezkutatze hori, besteak beste, XX. mende hasierako hizkuntzalari eta zientzia gizon batzuek gutxietsi izana Koldo Mitxelenak eta José Ignacio Tellechea Idigorasek bere jarduna eta ekintza hauspotu bitartean. Gaur egun, ordea, zorionez beste ikuspegi bat daukagu Manuel Larramendiz, bere obraz eta bere eraginez, beste ezagutza bat gizona eta bere obra zegokien testuinguruan ezagutu ahal izateko. Azken ia hogeita hamar urteetan lan handia egin da hainbat alorretan –unibertsitateetan, euskalgintzan…– bere irudiari dagokion irismena eta itzala ematen hasteko.
Mitxelena: (…) “Los comienzos de una literatura culta de cierta calidad están unidos a este lado del Bidasoa a la brillante personalidad del padre Manuel de Larramendi. Este fervoroso apologista de la lengua, aunque no le faltaron contradictores, fue escuchado por muchos –y no todos sus fieles fueron vascos– como un oráculo y seguido como el maestro más seguro en materia de gramática y lexicografía vasca. Luego, casi en nuestros días, su prestigio decayó y ha llegado a perder hasta el aprecio de sus paisanos que durante tanto tiempo fueron por lo común admiradores incondicionales de su persona y de su obra. Hoy, al enfriarse las viejas pasiones o lo que viene a ser lo mismo, al ser sustituidas por otras nuevas, puede verse con mayor claridad lo que hay de fundado y de injusto en la fama pasada y en el olvido actual”. (…)
Tellechea Idígoras: (…) “Así es la Guipúzcoa descrita por Larramendi en su admirable Corografía. Breviario de Guipúzcoa, sin duda. Breviario de guipuzcoanía, porque está escrita con amor y para defender la especificidad de Guipúzcoa a la que tantas veces vio englobar en el término Vizcaya en sus adños castellanos. Y breviario de guipuzcoanismo, porque denota un profundo conocimiernto de su tierra y de sus hombres, una defensa apasionada de la propia identidad, una crítica franca de sus defectos, todo con el ánimo apasionado de hacerla consciente de su hermosura y, a ser posible, mejor, empeñando absolutamente a todos los guipuzcoanos en tal tarea: conocerla mejor y saber más, amarla eficazmente, mejorarla sabiamente.” (…)
Blanca Urgell: (…) “Horretarako jakintzat ematen ari gara, noski, XVII. Mendearen erdialdetik aurrera jaio ziren Hegoaldeko bi literatur euskalkien, gipuzkera eta bizkaieraren, lehendabiziko bultzatzailea Larramendi izan zela, eta hartan jardun zutenak, neurri handiagoan edo txikiagoan, Larramendi eta Larramendik irakatsia zutela buruan, zuzenean edo besteren bitartez.
Zalantzarik ez dago zein garrantzitsua izan zen, eta den, eta daitekeen oraindik, lapurterazko tradizioaren, eta bereziki Axularren, itzala oraingo literatur hizkuntzaren eraiketan”. (…)
Gregorio Monreal: (…) “Puede por tanto considerársele fuerista por ofrecer una descripcíon única del sistema foral vivido, pero fuerista también a título de expositor, y mucho más que expositor, de creador del pensamiento político vigente entre las élites gobernantes y el pueblo guipuzcoano de mediados del siglo XVIII”. (…)
Joseba Andoni Lakarra: (…) “Larramendiren obraren garrantzia goregi jartzeko arrisku gutxi dugu, mendi t’erdi batez bera izan bait zen euskal literaturaren eta euskal lexikografiaren bultzagile eta ardatz. Honenbestez, bere ezagutza sakonagoa ezinbestekoa da sail horiek argitzen saiatzen diren filologo eta hizkuntza historialarientzat, horrek suposatzen dituen aurrelan luze eta zehatzekin. Haiei arreta eta azterketa gehiago eskatzen badie, areago bere lan izugarrian euskaldunik zugur eta suharrenetarikoa agurtuaz, Orixek bezala, Larramendirengandik oraindik ere zerbait ikasten jarrai dezakegula uste dugunoi.” (…)
Ikusi berri dugun Joseba Lakarraren azken aipamen hau Larramendiren hiztegigintzaren inguruan izenburuko bere azterlan batetik ekarria da. Bada, ASJUn 1985. urtean argitara emandako azterlan horrek zutoinak ipini zituen Larramendiren euskararekiko jokabidearen giltzarri nagusiak ezagutzeko eta andoaindarrari buruzko azken 35 urteetako ikerketa eta azterbidea suspertu eta zedarritzeko.
Izan ere, XVIII. mendean Larramendirekin gauza asko hasi eta beste asko aldatu egin ziren, ez hutsik euskarari dagokionez, baita gure kultura, politika eta gizarteari dagokienez ere. Larramendi aitzindari eta eragile izan zen euskaldunon nortasuna eta burujabetasuna aldarrikatzeko eginkizunean, Euskal Herriaren historian berebiziko garrantzia eta eragina izan zuena, askok ezagutu eta aitortu nahi izan diotena baino dezentez handiagoa.
Zatoz apur bat ezagutzera…